تاریخ انتشار: ۳۰ مرداد ۱۴۰۲
علی اکبر دهخدا یکی از سیاستمداران، نویسندگان و منتقدان محبوب ایرانی بود. وی به مدت ۱۰ سال نزد شیخ علم الحسین بروجردی، عربی، فقه، کلام و فلسفه آموخت.
در این بخش از زندگینامه افراد موفق قصد داریم زندگینامه علی اکبر دهخدا را مورد بررسی قرار دهیم پس در ادامه با ما در سایت جادوی باور همراه باشید.
محتویات
میرزا علی اکبر قزوینی معروف به علی اکبر دهخدا در شهر تهران در ۷ اسفند ماه ۱۸۷۹ شمسی به دنیا آمد.
پدرش مهر علی قزوینی قبل از نقل مکان خانوادگی شان به تهران، زمانی که علی اکبر تنها ۹ سال داشت درگذشت.
مهر علی قزوینی یک ثروتمند روستایی بود که زمین های کشاورزی زیادی در شهر قزوین داشت.
از هموان دوران کودکی علی اکبر دهخدا به مسائل مذهبی و علمی علاقمند بود.
وی در کودکی تحت تأثیر روحانی لیبرال، حاج شیخ هادی نجم آبادی قرار گرفت.
او عضو کلاس اول مدرسه علوم سیاسی بود که در سال ۱۳۱۷ افتتاح شد.
علی اکبر دهخدا بدون شرکت در امتحانات، تحصیلات خود را در سال اول ترک نمود، اما پس از گذشت دو سال مجدد شروع به تحصیل کرد.
پس از فارغ التحصیلی به عنوان منشی معاون الدوله غفاری کاشانی، سفیر ایران در بالکان، استخدام شد و در سال ۱۳۲۱ با او به اروپا رفت
. دو سال عمدتاً در اتریش آنجا ماند و در ۱۳۲۳ به ایران بازگشت.
در سال ۱۳۲۴ توسط حاج محمدحسین امین الضرب به عنوان مترجم مهندسان فرانسوی که در حال ساختن شاهراه بین خراسان و تهران بودند نامزد شد.
پس از ابلاغ فرمان مشروطیت در سال ۱۳۲۴ میرزا جهانگیرخان شیرازی و میرزا قاسم خان تبریزی به فکر انتشار روزنامه «صور اسرافیل» افتادند.
پس از افتتاح این روزنامه، علی اکبر دهخدا برای دبیری ماهنامه و دبیری دهیاری به استخدام روزنامه «صور اسرافیل» درآمد.
دوره مشروطه دوران شکوفایی روزنامه نگاری بود.
اما اکثر روزنامه نگاران مهارت واقعی نویسندگی نداشتند. علاوه بر این با دنیای خارج از ایران آشنا نبودند و مفاهیمی چون آزادی، برابری و حکومت مشروطه را درک نمی کردند.
مجلاتی که روزنامه نگاران برای آنها کار می کردند اغلب پس از چاپ چند شماره اول با شکست تجاری روبرو می شدند.
با این حال، صور اسرافیل پابرجا ماند و این موضوع نشان دهنده تعهد پرشور بنیانگذاران آن به ایده های لیبرال بود.
دهخدا نویسنده ای با استعداد، در نظریه های سیاسی آموزش دیده بود و به لطف دانش فرانسه و سفرهای اروپایی اش، درک پیچیده ای از امور جهانی نیز داشت.
بنابراین، او توانست با مقالات سیاسی مستدل و روشن خود در مجله صور اسرافیل، مخاطبان زیادی را به سمت این روزنامه جلب نماید.
وی پس از نویسندگی اثر چارند پرند، باعث افزایش تعداد فروش نسخه های چاپی این روزنامه شد.
با انجام این فعالیت ها، مجله صور اسرافیل به بالاترین رقم فروش آن دوران یعنی ۲۴۰۰۰ روزنامه در روز دست یافت.
پس از کودتای محمدعلی شاه در سال ۱۳۲۶ شمسی عالی اکبر دهخدا از ترس انتقام دربار و روحانیت مرتجع، به چند تن از مشروطه خواهان سرشناس دیگر پیوست و به نمایندگی انگلیس در تهران پناه برد.
وی با مداخله مقامات انگلیسی، شمانت ایمنی دریافت کرد و عازم باکو و سرانجام پاریس شد.
حدود یک سال و نیم یعنی تا ۱۱ محرم ۲۳ ژانویه ۱۹۱۰ قمری (۱۱ دی ماه ۱۲۸۸ شمسی) در پاریس ماند.
این تبعید یکی از پر استرس ترین تبعیدهای دوران زندگی او بود.
دوره های زندگی او کارگزاران دولت فارس نه تنها نزدیکان و اطرافیان او را مورد آزار و اذیت قرار می دادند، بلکه با رفتار ها و تهدیداتشان باعث ابتلا شدن علی اکبر دهخدا به افسردگی و فقر شده بودند.
اما این موانع هرگز در فعالیت ادبی و روزنامه نگاری وی تاثیر منفی نذاشت.
علی اکبر دهخدا از پاریس به سوئیس رفت و در ایوردون مجموعه جدیدی از صور اسرافیل را منتشر کرد که در ۱۵ اسفند ۱۳۲۷ در پاریس منتشر و چاپ شد.
هزینه انتشار و قاچاق نسخه ها به ایران، که توزیع آن مجاز نبود، بالا بود، اما خوانندگان مشتاق، هر نسخه را دست به دست می کردند.
با این وجود، استیصال دهخدا به حدی رسید که به فکر خودکشی افتاد.
در عوض به آلمان رفت و در آنجا انتشارات خود را از سر گرفت، اما دوباره مشکلاتی پیش آمد و به امید کمک یا اشتغال از سوی جامعه ایرانی از آنجا به استانبول رفت.
علی اکبر دهخدا به همراه حاج میرزا یحیی دولت آبادی و حسین دانش به کمک میرزا ابوالحسن خان معزالسلطنه، رئیس انجمن سعادت نشریه ای را به عهده گرفتند.
به نظر می رسد که تجار ایرانی مقیم استانبول هزینه شماره های اولیه این مجله را بر عهده گرفته بودند.
با این حال، مجدداً، مشکلات حصول اطمینان از دستیابی نسخه ها به مشترکان فارسی باعث توقف انتشار پس از چهارده یا پانزده شماره شد.
پس از سرنگونی محمدعلی شاه، علی اکبر دهخدا در ۱۱ محرم ۱۳۲۸ (۲۳ ژانویه ۱۹۱۰ شمسی) به ایران بازگشت.
در همان سال از سوی مردم کرمان و تهران به نمایندگی در مجلس دوم انتخاب شد.
محبوبیت او در کرمان به دلیل انتقادهایی بود که در چارند پرند از حکومت سنگین فیروز میرزا نصرت الدوله داشت.
در سال ۱۳۳۲ شمسی، در حالی که ایران در چنگال اشغال انگلیس و روسیه بود، دهخدا به طوایف بختیاری در چهار محال پناه برد.
پس از بازگشت مدت کوتاهی در وزارت معارف با عنوان «رئیس دبیرخانه» و در وزارت عدلیه با عنوان وزارت معارف خدمت کرد.
رئیس اداره تفتیش در سال ۱۳۰۳ شمسی به ریاست مدرسه علوم سیاسی منصوب شد و تا سال ۱۳۲۰ شمسی در این مدرسه خدمت کرد.
در مدت اقامتش در میان دهخدای بختیاری، به فکر تدوین فرهنگ دایره المعارف زبان فارسی افتاد و پس از بازگشت به تهران، زمان خود را به جمع آوری مطالب اولیه اختصاص داد.
او همچنین به فعالیت های ادبی و علمی خود ادامه داد و مقالاتی را در مجلاتی چون ایران کنونی، آفتاب و دانش منتشر کرد.
دهخدا در فضای سانسور شدید در زمان رضا شاه فعالیت های سیاسی خود را کنار گذاشت و تماماً وقت خود را وقف کار علمی و ادبی نمود.
ثمره این دوره از زندگی او شامل مجموعه چهار جلدی قصار (امثال و حکم) و جلد اول لحضه نامه او است که در سال ۱۳۱۸ شمسی منتشر شد.
همچنین تعدادی مقاله علمی در زمینه ادبیات و زبان فارسی منتشر کرد.
او در دهه اول سلطنت محمدرضا شاه به تمرکز خود بر لوح نما ادامه داد.
در سال ۱۳۳۰ محمد مصدق به قدرت رسید و نهضت ملی شدن صنعت نفت شتاب بیشتری گرفت.
علی اکبر دهخدا در فضای حاکم بر شور سیاسی بار دیگر به سیاست روی آورد و به انجمن هواداران صلح پیوست که گرایش های سوسیالیستی داشت.
اگرچه رهبران حزب توده به دنبال جلب حمایت شخصیت های فرهنگی سرشناس ایرانی بودند، دهخدا در عوض حمایت خود را از مصدق اعلام کرد.
پس از کودتای ۱۳۳۲ شمسی و بازگرداندن شاه به قدرت، علی اکبر دهخدا به کلی از فعالیت سیاسی کناره گیری کرد و بقیه عمر خود را وقف لوح نامه کرد.
با این حال، وی چندین بار به این اتهام که به عنوان رئیس شورای حکام (شورای سلطنتی) انتخاب شده است، مورد بازجویی قرار گرفت که قرار بود پس از فرار شاه به رم در ۲۵ مرداد ۱۳۳۲ شمسی (۱۶ اوت ۱۹۵۳ قمری) تشکیل شده باشد.
هر چند دهخدا هرگز از مال و ثروت زیادی برخوردار نبود، اما همیشه به فقرا کمک می نمود.
او حق الامتیاز از اموال و حکم را وقف یارانه چاپ کتاب های جدید و مراقبت از بیماران بی بضاعت می کرد.
دوران جوانی دهخدا مصادف با دهه آخر حکومت ناصرالدین شاه بود، زمانی که به دلیل نقش عمده روحانیون در کارزار موفقیت آمیز علیه امتیاز تنباکو، نیروهای پوپولیستی جدید در سیاست ایران به راه افتادند.
رهبران مذهبی نفوذ قابل توجهی در زندگی روزمره مردم داشتند و بسیاری از آن ها به مالکان برجسته تبدیل شدند.
در فضای آزاد سازی جدید پس از اعلام مشروطه، دهخدا که آثار مدرنیزاسیون را در اروپا دیده بود و از اندیشه های اصلاح طلبانه متفکران و دولتمردان غربی آگاه بود، به شدت از نفوذ ناروای آخوندها، سخت گیری فکری و فساد آن ها انتقاد کرد.
حملات شدید او به شیخ فضل الله نوری سلطنت طلب که به شدت با جنبش های اصلاحی مخالفت می کرد و مؤسسات آموزشی مدرن را «مخالف شریعت» می دانست، موجب تعلیق موقت انتشار صور الصراف شد.
دهخدا در تمام نوشته هایش فردی کمال گرا و صنعتگری دقیق بود.
او یک ملی گرا، صریح در اعتقادات خود، بی تفاوت به خشم مردان قدرتمند، و معتقد راسخ به فرهنگ ایرانی بود.
علی اکبر دهخدا در ۷ اسفند ۱۳۳۴ شمسی در تهران درگذشت و در قبرستان ابن بابویه واقع در شهر ری به خاک سپرده شد.
دیدگاه‌ها