تاریخ انتشار: ۲۹ بهمن ۱۴۰۱
ابوالقاسم فردوسی طوسی، شاعر پارسی قرن چهارم هجری و نویسنده شاهنامه “کتاب شاهان” بود. شاهنامه یکی از طولانی ترین اشعار حماسی جهان که توسط یک شاعر فارسی زبان نوشته شده است به شمار میرود.
از فردوسی به‌عنوان یکی از تأثیرگذارترین چهره های ادبیات فارسی و یکی از بزرگ ترین چهره های تاریخ ادبیات شناخته می شود.
در این بخش از زندگینامه افراد موفق قصد داریم زندگینامه ابوالقاسم فردوسی را مورد بررسی قرار دهیم، پس در ادامه با ما در سایت جادوی باور همراه شوید.
محتویات
ابوالقاسم فردوسی طوسی (Abul-Qâsem Ferdowsi Tusi) در سال ۳۲۹ قمری (۳۱۹ شمسی) در روستای پاج در نزدیکی شهر طوس از توابع خراسان در قلمرو سامانیان که در استان خراسان رضوی امروزی در شمال شرقی ایران قرار دارد، در خانواده ای از زمین داران ایرانی (دهقان) به دنیا آمد.
از اوایل زندگی فردوسی اطلاعات چندانی در دست نیست. این شاعر بزرگ همسری داشت که احتمالاً باسواد بود و به همان طبقه دهقانان تعلق داشته است.
او پسری داشت که در ۳۷ سالگی درگذشت و شاعر در مرثیه ای که در شاهنامه درج کرد به سوگ او نشست.
فردوسی از طبقه دهقانان بود. دهقانان اشراف زمین دار ایرانی بودند. که در زمان سلسله ساسانی (آخرین سلسله پیش از اسلام که بر ایران حکومت می کرد) شکوفا شدند.
قدرتشان اگرچه کاهش یافته بود، اما تا دوران اسلامی که پس از فتوحات اسلامی در قرن هفتم به وقوع پیوست، باقی مانده بود.
دهقان ها به میراث ادبی پیش از اسلام گرایش داشتند، زیرا جایگاهشان با آن ها مرتبط بود (تا آنجا که دهقان در شاهنامه گاهی به عنوان مترادف برای کلمه «ایرانی» به کار می رود).
بنابراین آن ها وظیفه خود را حفظ سنت های فرهنگی پیش از اسلام از جمله داستان های پادشاهان افسانه ای می دانستند.
فتوحات اسلامی در قرن هفتم تغییرات زبانی و فرهنگی تدریجی ای را در فلات ایران به ارمغان آورد.
در اواخر قرن نهم، با تضعیف قدرت خلافت، چندین سلسله محلی در ایران بزرگ پدید آمدند.
فردوسی در طوس بزرگ شد، شهری که تحت کنترل یکی از این سلسله‌های سامانیان بود و آنها ادعا می‌کردند که به نسل بهرام چوبین، سردار ساسانی (که فردوسی داستانش را در یکی از بخش‌های بعدی شاهنامه بازگو می‌کند) تعلق دارند.
بوروکراسی سامانیان از زبان فارسی نو که برای آوردن اسلام به نواحی شرقی جهان ایران و جانشین زبان های محلی استفاده شده بود استفاده می‌کرد و دستور ترجمه متون پهلوی ساسانی به فارسی جدید را می داد.
ابومنصور محمد، دهقان و و الی طوس، به وزیر خود ابومنصور معماری دستور داده بود که از چند تن از علمای محلی دعوت کند تا شاهنامه منثور «کتاب شاهان» را تنظیم کنند. که سر انجام در سال ۳۴۶ قمری (۳۳۶ شمسی) به پایان رسید.
اگر چه دیگر از آن اثر چیزی باقی نمانده است، اما فردوسی از آن به عنوان یکی از منابع حماسه خود استفاده کرده بود. فرمانروایان سامانی از حامیان شاعران مهم پارسی زبان چون رودکی و دقیقی بودند و فردوسی نیز پا جای پای این نویسندگان گذاشت.
جزئیاتی در مورد تحصیلات فردوسی وجود ندارد. بر اساس شاهنامه، هیچ مدرکی در دست نیست که او چه عربی و چه پهلوی ساسانی می دانسته است.
ممکن است ابوالقاسم فردوسی در ابتدا چندین قصیده سروده باشد که البته اکنون باقی نمانده اند. اما او کار بر روی شاهنامه را در حدود سال ۳۶۶ قمری (۳۵۵ شمسی) آغاز کرد.
وی شاهنامه را ادامه کار شاعر همکارش “دقیقی” می دانست. که توسط غلامش ترور شده بود.
فردوسی نیز مانند دقیقی از شاهنامه منثور عبدالرزاق به عنوان منبع استفاده کرد. او مورد حمایت سخاوتمندانه شاهزاده منصور سامانی قرار گرفت و اولین نسخه شاهنامه را در سال ۳۸۳ قمری (۳۷۲ شمسی) تکمیل کرد.
زمانی که غزنویان ترک سامانیان را در اواخر دهه ۹۹۰ سرنگون کردند، فردوسی به کار سرودن شعر ادامه داد.
وی بخش هایی را برای ستایش سلطان محمود غزنوی بازنویسی کرد.
نگرش محمود به فردوسی و پاداش او به شاعر، موضوعاتی است که از دیرباز مورد مناقشه بوده و اساس افسانه هایی درباره شاعر و حامی او بوده است.
مدارک نشان می دهد که ممکن است محمود ترک کمتر از سامانیان به داستان های تاریخ ایران علاقمند بوده باشد.
بخش های بعدی شاهنامه دارای قطعاتی است که حالات نوسان فردوسی را آشکار می‌کند: در برخی از بخش ها پیری، فقر، بیماری و مرگ پسرش را شکایت می‌کند.
اما در بخش های قبلی، او شادتر به نظر می رسد.
فردوسی سرانجام در ۱۳ رجب ۴۰۰ (۱۷ اسفند ۳۸۸ شمسی) حماسه خود را به پایان رساند.
تقریباً هیچ چیز با قطعیت از دهه آخر زندگی او مشخص نیست.
فردوسی را پس از مرگش در باغ خود دفن کردند، وی در قبرستان طوس توسط یک روحانی محلی دفن شد.
یکی از والیان غزنوی خراسان، مقبره ای بر سر قبر او بنا کرد و به مکانی مورد احترام تبدیل شد.
این آرامگاه که رو به پوسیدگی بود، بین سال های ۱۹۲۸ تا ۱۹۳۴ میلادی (۱۳۰۷ تا ۱۳۱۳ شمسی) توسط انجمن میراث ملی ایران به دستور رضاشاه بازسازی شد و اکنون به یک زیارتگاه ملی تبدیل شده است.
بر اساس داستانی بی منبع سلطان محمود غزنوی به ازای هر دوبیتی از شاهنامه ای که فردوسی می نوشت، یک قطعه طلا تقدیم می‌کرد.
شاعر توافق کرد که پس از اتمام این حماسه، پول را به صورت یکجا دریافت کند. او قصد داشت از آن برای بازسازی سد ها و آب بند ها و قنات ها در زادگاهش “طوس” استفاده کند.
فردوسی پس از سی سال کار شاهکار خود را به پایان رساند. سلطان آماده شد که طبق توافق، ۶۰۰۰۰ قطعه طلا، (یک قطعه طلا برای هر دوبیتی) به او بدهد. اما درباری که محمود پول را به او سپرده بود، فردوسی را بدعت گذار دانست و سکه های طلا را با نقره جایگزین کرد.
فردوسی هنگام دریافت ثواب در غسالخانه بود. او که متوجه شد نقره است و نه طلا، پول را به حمام دار، یک تنقلات فروش و برده‌ای که سکه‌ها را حمل کرده بود، داد.
زمانی که دربار از رفتار فردوسی به سلطان خبر داد، خشمگین شد و او را تهدید به اعدام کرد.
فردوسی در ابتدا طنزی درباره سلطان محمود نوشته بود به خراسان گریخت و بیشتر عمر خود را در تبعید گذراند.
سلطان محمود نیز سرانجام پس از چندین سال حقیقت فریب دربار و خزانه دار را فهمید و آنها را تبعید یا اعدام کرد.
در این زمان فردوسی سالخورده به طوس بازگشته بود.
سلطان هدیه جدیدی از ۶۰۰۰۰ قطعه طلا برای او فرستاد، اما درست زمانی که کاروان حامل پول از دروازه های طوس وارد شد، جنازه او از دروازه های طرف مقابل طوس خارج شدند در همان زمان شاعر بر اثر سکته قلبی درگذشته بود.
شاهنامه فردوسی محبوب ترین و تأثیرگذارترین حماسه ملی در ایران و سایر ملل فارسی زبان است. شاهنامه تنها اثر بازمانده از فردوسی است که بی‌تردید اثر اصیل او تلقی می شود.
او ممکن است در اوایل زندگی اش شعر گفته باشد اما دیگر وجود ندارد و یا به رسمیت شناخته نشده است.
زمانی از تاریخ شعر سرایی نامۀ یوسف و زلیخا به او نسبت داده شد، اما اجماع دانشمندان اکنون این ایده را رد می‌کنند و معتقدند که از آن او نیست.
همچنین گمانه زنی هایی در مورد طنزی که فردوسی در مورد محمود غزنوی نوشت، پس از اینکه سلطان به او پاداش کافی نداد، وجود دارد.
نظامی عروضی، زندگینامه نویس اولیه فردوسی، مدعی شد که تمام سطرها به جز شش بیت توسط خیرخواهی که هزار درهم برای این شعر به فردوسی پرداخت کرده بود، از بین رفته است.
مقدمه برخی از نسخه های خطی شاهنامه شامل ابیاتی است که مدعی طنز است. برخی از علما آن ها را ساختگی دانسته اند و مردم عوام نیز تمایل به باور صحت آن دارند.
شاهنامه شاهکار حکیم ابوالقاسم فردوسی طوسی، حماسه ای منظوم، بر اساس دست نوشته های موجود شامل ۵۰۰۰۰ بیت تا نزدیک به ۶۱۰۰۰ بیت می باشد.
شاهنامه یکی از بزرگ ترین و برجسته ترین سروده های حماسی جهان محسوب می شود. که سرایش آن دست آوردِ دست‌کم سی سال زحمت و کارِ پیوسته ی این شاعر و حکیم نامدار ایرانی است.
شاعر در وصف این سی سال می فرماید:
بسی رنج بردم در این سال سی *** عجم زنده کردم بدین پارسی
موضوع این شاهکار ادبی، تاریخ ایران از آغاز تا حملهٔ عرب‌ها به ایران در سدهٔ هفتم میلادی و افسانه ها است.
شاهنامه ۶۰۰۰۰ بیتی از سه بخش اسطوره ای، پهلوانی و تاریخی تشکیل شده است. که در آن چهار دودمان پادشاهیِ پیشدادیان، کیانیان، اشکانیان و ساسانیان گنجانده شده است.
فردوسی، در دورانی که زبان دانش و ادبیات در ایران زبان عربی بود، با سرودن شاهنامه ویژگی های منحصر به فردی که داشت، زبان پارسی را زنده و پایدار کرد.
یکی از درون مایه های مهمی که فردوسی برای سرودن شاهنامه از آن استفاده کرد، شاهنامهٔ ابومنصوری بود.
شاهنامه تاثیر بسزایی در جهت‌گیری فرهنگ فارسی و نیز بازتاب های شکوهمندی در ادبیات جهان داشته است و شاعران بزرگی مانند گوته و ویکتور هوگو از آن به نیکی یاد کرده اند.
همانطور که گفتیم شاهنامه بزرگ ترین کتاب به زبان پارسی است که در همه جای جهان مورد توجه قرار گرفته است.
تا کنون به بسیاری از زبان های زنده ی جهان ترجمه شده است.
بُنداری اصفهانی نخستین بار در سال ۶۰۱ خورشیدی، شاهنامه را به زبان عربی برگرداند و پس از آن برگردان های دیگری از این اثر، ازجمله برگردانِ ژول مُل به فرانسوی، انجام گرفت.
با اینکه زبان پارسی هنگامی که فردوسی داشت شاهنامه را می سرود دچار آشفتگی بود، اما او از کلمات و اصطلاحات ناب پارسی بهره گرفت.
از ماندگار شدن این آشفتگی و افزونی در اثرش جلوگیری کرد.
فردوسی در سرودن اثرش بیشتر از “پارسی سره” بهره گرفته است. شمار واژه های عربی در شاهنامه تنها ۸۶۵ واژه است.
داستان های شاهنامه نسل به نسل، در اعصار گوناگون و محافل مختلف، در گوشت و خون ما ایرانیان و تمامی فارسی زبانان ریشه دوانده است.
در بین داستان و روایت های مختلف این اثر بزرگ فارسی، برخی از این داستان ها برای عموم جذابیت بیشتری داشته و مشهور شده اند که عبارت اند از:
فردوسی یکی از غول های بی چون و چرای ادبیات فارسی است. پس از شاهنامه فردوسی، چند اثر دیگر از نظر ماهیت در طول قرن ها در حوزه فرهنگی زبان فارسی ظاهر شد.
همه این آثار بدون استثنا بر اساس سبک و روش شاهنامه فردوسی نگاشته شده اند. اما هیچ یک از آن ها نتوانسته است به اندازه شاهکار فردوسی از شهرت و محبوبیت برخوردار شوند.
فردوسی به دلیل گام هایی که در احیای زبان و سنت های فرهنگی فارسی برداشته است، جایگاهی منحصر به فرد در تاریخ پارسی دارد.
از آثار او به عنوان مؤلفه‌ای مهم در ماندگاری زبان فارسی یاد می شود، زیرا آن اثر به بسیاری از جنبه های تاریخ و زبان اجازه داده است که مدون و دست نخورده باقی بماند.
از این حیث، فردوسی در تأثیرگذاری بر فرهنگ و زبان فارسی از نظامی، خیام، اسدی طوسی و دیگر شخصیت های برجسته ادب فارسی پیشی می گیرد. بسیاری از ایرانیان امروزی او را پدر زبان فارسی جدید می دانند.
فردوسی در واقع انگیزه بسیاری از چهره های ایرانی در آینده بود. یکی از این چهره های برجسته رضا شاه پهلوی بود که فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی را تأسیس کرد تا بکوشد واژه های عربی و فرانسوی را از زبان فارسی حذف کند.
او تلاش کرد جایگزین های مناسب فارسی را برای کلمات عربی و فرانسوی پیدا کند.
رضاشاه در سال ۱۹۳۴ میلادی (۱۳۱۳ شمسی) در مشهد، خراسان، مراسمی را با عنوان «جشن هزاره فردوسی» در جشن هزار ساله ادبیات فارسی برپا کرد و از دانشمندان برجسته اروپایی و ایرانی دعوت به عمل آورد.
دانشگاه فردوسی مشهد دانشگاهی است که در سال ۱۹۴۹ میلادی (۱۳۲۸ شمسی) تاسیس شد و نام خود را نیز از فردوسی گرفته است.
تأثیر فردوسی بر روی فرهنگ ایرانی توسط دایره المعارف بریتانیکا اینگونه توضیح داده شده است:
پارسی ها فردوسی را بزرگ ترین شاعر خود می دانند. نزدیک به هزار سال است که به خواندن و شنیدن تلاوت هایی از شاهنامه که حماسه ملی ایرانی در آن شکل نهایی و ماندگار خود را یافته است، ادامه داده اند.
اگرچه این اثر حدود ۱۰۰۰ سال پیش نوشته شده است، اما برای ایرانیان متوسط و امروزی به همان اندازه قابل فهم است که نسخه کینگ جیمز کتاب مقدس برای یک انگلیسی زبان مدرن.
این زبان که شعر بر اساس اصل دری است، فارسی خالص و تنها با کوچکترین آمیزه ای از زبان عربی است.
لازم به ذکر است که کتابخانه کالج وادام، دانشگاه آکسفورد، کتابخانه فردوسی نام گرفت و شامل بخش فارسی تخصصی برای محققان است.
استاد میفرمایند که
سعیدسعیدعرب در بیایان ملخ میخورد..
سگ اصفهان اب یخ میخورد..
ز شیر شتر خوردن سوسمار
عرب را به جای رسیدست کار
که فر کیانی کند ارزو
تفو چرخ گردون تفو…
فردوسی افسانه ایست تکرار نشدنی. روحش شاد نامش جاودان
حیدرحیدرروحت
حسن صاحبی پایدارحسن صاحبی پایدارشاد و غرق در آرامش فردوسی بزرگوار
ممنون و متشکرم از سایت جادوی باور بخاطر زندگی نامه بزرگان وافراد موفق
اشعار فردوسی در شاهنامه زیباترین تبلور زبان فارسی در جامعه ای بود که همه مجبور بودن به عربی بنویسند وبخوانند این مسیله اهمیت کار فردوسی و زنده نگهداشتن زبان فارسی توسط این اسطوره ادبیات جهان رو چند برابر میکنه همیشه داستانهای شاهنامه برام جالب بوده و هست از فردوسی بخاطر این همت سی ساله اش متشکریم